چاه جذبی چیست؟ قبل از حفر، این نکات طلایی را حتما بخوانید!

چاه جذبی یعنی چه و چرا هنوز در بعضی جاها استفاده می‌شود؟

چاه جذبی (absorption well) در واقع یک نوع چاه فاضلاب است که آب را پس از ورود، از طریق دیواره ها و کف چاه به داخل خاک اطراف خودش جذب می‌کند. برخلاف چاه های فاضلاب شهری که به لوله کشی فاضلاب متصل اند، این نوع چاه خودش محل دفع و جذب فاضلاب است و بیشتر در مناطقی کاربرد دارد که سیستم فاضلاب شهری وجود ندارد.

در مناطقی مثل روستاها، باغ ها، ویلاها و حتی برخی خانه های مستقل در حاشیه شهر که هنوز به شبکه فاضلاب وصل نیستند، چاه جذبی تنها گزینه دفع فاضلاب است. استفاده از این چاه به شرطی که خاک منطقه مناسب باشد، می‌تواند تا سال ها به درستی کار کند.

به گفته مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی، همچنان در بسیاری از مناطق روستایی کشور چاه جذبی یکی از اصلی ترین روش های دفع فاضلاب محسوب می‌شود و جایگزین مناسبی برای آن وجود ندارد، مگر در صورت اجرای کامل شبکه فاضلاب!

عملکرد چاه جذبی چگونه است؟

در چاه جذبی، وقتی فاضلاب از لوله فاضلاب خانه وارد چاه می‌شود، ابتدا به بخش انباره می‌ریزد. این قسمت معمولا ته چاه قرار دارد و محل جمع شدن موقت فاضلاب است. پس از آن، آب موجود در فاضلاب به مرور از طریق دیواره‌ها و کف چاه وارد خاک اطراف می‌شود و جذب می‌گردد.

عملکرد خوب چاه به نوع خاک منطقه وابسته است. مثلا اگر خاک منطقه ماسه ای یا شنی باشد، جذب خیلی سریع تر و راحت تر انجام می‌شود. اما در خاک های رسی که چسبنده و فشرده هستند، جذب به کندی انجام می‌شود یا اصلا جذب صورت نمی‌گیرد که این باعث زود پر شدن چاه فاضلاب و نیاز به تخلیه مکرر می‌شود.

می‌توان مسیر حرکت فاضلاب را این طور تصور کرد:

لوله فاضلاب ← گلدانی چاه ← انباره ← جذب به خاک اطراف

در حقیقت، خاک به عنوان فیلتر طبیعی عمل می‌کند و فاضلاب را تصفیه و دفع می‌کند.

انواع چاه جذبی و تفاوت آنها با هم

چاه های جذبی بسته به نوع مصرف، به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. چاه جذبی فاضلاب (برای خانه یا واحد صنعتی)

این نوع چاه برای دفع فاضلاب انسانی و بهداشتی ساخته می‌شود و معمولاً در عمق و حجم بیشتری اجرا می‌گردد. در خانه ها، تمام فاضلاب حمام، سرویس بهداشتی و آشپزخانه از طریق لوله کشی به این چاه هدایت می‌شود. در واحدهای صنعتی نیز ممکن است با پیش‌تصفیه همراه باشد تا مواد آلاینده وارد خاک نشوند. در ساخت این چاه باید دقت بیشتری شود چون در صورت عدم طراحی درست، ممکن است باعث آلودگی سفره های زیرزمینی شود.

2. چاه جذبی آب باران (برای جمع‌ آوری آب)

این نوع چاه فقط برای هدایت آب باران ساخته می‌شود. معمولا در باغ ها، ویلاها یا محوطه هایی که آب باران زیاد جمع می‌شود، استفاده دارد تا از جمع شدن آب مثل گرفتگی ناودان پشت بام جلوگیری شود. چون آب باران تمیزتر از فاضلاب است، چاه باران معمولا نیاز به طراحی پیچیده ندارد و عملکرد ساده تری دارد.

در پایان این بخش باید اشاره کرد که چاه های جذبی فاضلاب به دلیل مشکلات زیست محیطی، احتمال نشست زمین و خطر آلودگی منابع آب، در شهرهایی که شبکه فاضلاب دارند دیگر توصیه نمی‌شود. اما در مناطقی که چنین امکاناتی وجود ندارد، همچنان به عنوان یک راه حل اضطراری و گاهی تنها گزینه مطرح است.

اجزای اصلی چاه جذبی (کالبد شکافی چاه فاضلاب)

برای درک بهتر عملکرد چاه، باید اجزای اصلی آن را بشناسیم:

• میله چاه: بخش عمودی و باریک چاه که معمولا عمق زیادی دارد و فاضلاب از این مسیر به پایین منتقل می‌شود. این بخش به عنوان کانال اصلی انتقال و تهویه استفاده می‌شود.
• طوقه: قسمت بالای چاه است که معمولا با آجر یا بتن ساخته می‌شود و محل اتصال لوله فاضلاب به چاه است. اجرای درست طوقه برای جلوگیری از نشت و ریزش چاه ضروری است.
• گلدانی: بخشی در بالای میله چاه که به شکل قیفی طراحی می‌شود و نقش کاهش فشار فاضلاب ورودی و جلوگیری از تخریب دیواره چاه را دارد.
• انباره: قسمت عریض و پایینی چاه است که حجم اصلی فاضلاب را در خود نگه می‌دارد. طراحی درست انباره باعث افزایش جذب و کاهش احتمال پر شدن سریع چاه می‌شود.
• کول چاه: حلقه های بتنی یا آجری که برای استحکام دیواره های چاه استفاده می‌شوند. استفاده از کول باعث افزایش عمر چاه و کاهش خطر ریزش می‌شود.

مقایسه چاه جذبی با چاه سپتیک، کدام مناسب تر است؟

چاه سپتیک از نظر ساختار با چاه جذبی تفاوت دارد. در چاه سپتیک، ابتدا فاضلاب در یک مخزن نگه داری می‌شود و باکتری ها بخشی از آن را تجزیه می‌کنند. مایع نهایی بعد از پیش تصفیه از مخزن خارج شده و وارد چاه جذبی یا سیستم دفع می‌شود. در مقابل، چاه جذبی بدون مرحله پیش تصفیه، مستقیما فاضلاب را وارد خاک می‌کند.

از نظر نیاز به تخلیه، تخلیه سپتیک تانک باید دوره ای انجام شود ولی معمولا کمتر دچار گرفتگی می‌شود چون بخشی از فاضلاب در همان مخزن تجزیه می‌شود. انتخاب بین این دو نوع چاه به شرایط منطقه، نوع ساختمان و بودجه بستگی دارد.

مقایسه	چاه جذبی	چاه سپتیک
نوع عملکرد	جذب مستقیم فاضلاب	پیش‌تصفیه و تخلیه فاز مایع
نیاز به تخلیه	در خاک مناسب کمتر	دوره‌ای و منظم
هزینه ساخت اولیه	کمتر	بیشتر
کاربرد	مناطق بدون سیستم فاضلاب	مناطقی با خاک نامناسب یا جمعیت زیاد

محاسبه حجم چاه جذبی، چه عواملی تعیین کننده هستند؟

برای اینکه چاه جذبی عملکرد خوبی داشته باشد، باید اندازه آن متناسب با شرایط منطقه طراحی شود. عوامل مختلفی در محاسبه حجم چاه نقش دارند که در ادامه بررسی می‌کنیم.

1. تعداد ساکنین، میزان فاضلاب، نوع خاک، مدت زمان طراحی

هرچه تعداد ساکنین یک ساختمان بیشتر باشد، حجم فاضلاب تولیدی هم بیشتر است. نوع خاک نیز تعیین می‌کند که سرعت جذب چقدر خواهد بود. همچنین چاه هایی که برای استفاده دراز مدت طراحی می‌شوند، باید عمق و قطر بیشتری داشته باشند.

2. فرمول پیشنهادی برای محاسبه (با توضیح ساده هر پارامتر)

یک فرمول ساده این است:

حجم چاه = تعداد افراد × مقدار فاضلاب روزانه × مدت زمان طراحی × ضریب اطمینان

مثلاً اگر برای 5 نفر، هر نفر 150 لیتر فاضلاب در روز تولید کند و برای 10 سال طراحی شود، حجم چاه باید حداقل حدود 27 مترمکعب باشد.

3. تفاوت بین محاسبه مهندسی و تجربی (مثل روش کار مقنی ها)

مقنی‌ها معمولا بر اساس تجربه می‌دانند که برای یک خانه 5 نفره، چاهی با عمق 10 متر و قطر 1.2 متر کافی است، درحالی‌که در محاسبات مهندسی این موضوع دقیق تر با در نظر گرفتن نوع خاک، سطح آب زیرزمینی و سایر عوامل بررسی می‌شود.

در همین زمینه بخوانید: تفاوت چاه جذبی و سپتیک

ضوابط و نکات اجرایی حفر چاه جذبی

حفر چاه جذبی نیازمند رعایت استانداردها و نکات ایمنی است تا هم کارایی خوبی داشته باشد و هم خطری برای ساختمان و ساکنین نداشته باشد.

1. عمق و قطر مناسب

عمق چاه باید به گونه ای باشد که انباره بتواند حجم مناسبی از فاضلاب را نگه دارد و در عین حال به لایه های نفوذپذیر خاک برسد. معمولا قطر چاه بین 80 تا 120 سانتی متر و عمق آن بین 8 تا 15 متر بسته به شرایط زمین انتخاب می‌شود.

2. اندازه چاه برای حفر

برای حفر چاه فاضلاب جذبی، معمولاً دهانه چاه با قطر 80 تا 100 سانتی‌متر آغاز می‌شود و میله اصلی چاه تا عمق 5 تا 10 متر یا بیشتر به شکل عمودی حفر می‌گردد. پس از رسیدن به عمق مناسب، انباره‌ای در پایین چاه ایجاد می‌شود که ابعاد آن بسته به تعداد ساکنین و میزان مصرف فاضلاب تعیین می‌شود. برخلاف دهانه و میله که ابعاد مشخصی دارند، اندازه انباره ثابت نیست و بر اساس نیاز ساختمان طراحی می‌شود.

3. فاصله مناسب از پی ساختمان، دیوار همسایه، چاه آب یا ارت

چاه جذبی باید حداقل 3 تا 5 متر از پی ساختمان فاصله داشته باشد تا در صورت نشست یا ریزش، به سازه آسیب نرساند. همچنین باید فاصله کافی از چاه های آب یا چاه ارت داشته باشد تا آلودگی به این منابع منتقل نشود.

4. تهویه و ایمنی چاه

برای جلوگیری از تولید گازهای سمی و خطر انفجار، باید مسیر تهویه چاه باز باشد. استفاده از گلدانی با دهانه مناسب و گذاشتن درپوش با منفذ تهویه می‌تواند کمک کننده باشد.

5. بررسی قنات، گاز، خطر ریزش، محصور کردن چاه در حین کار

قبل از حفر چاه باید از نبود قنات یا لوله گاز در محل مطمئن شد. همچنین در هنگام حفر، چاه باید کاملا محصور و ایمن سازی شود تا کارگران در معرض خطر نباشند.

چاه جذبی در کجا نباید حفر شود؟

چاه جذبی در خاک های رسی کارایی ندارد چون این نوع خاک مانع از جذب آب می‌شود و باعث پر شدن سریع چاه می‌گردد. همچنین در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالاست، مانند بعضی نقاط شمال کشور، فاضلاب ممکن است وارد آب زیرزمینی شود که خطرات بهداشتی زیادی دارد.

در زیر ساختمان هم نباید بدون اجرای تمهیدات خاص چاه حفر کرد، چون باعث نشست زمین و ترک خوردن دیوارها می‌شود. همچنین در مناطقی که سابقه ریزش چاه وجود دارد یا نزدیکی به قنات های قدیمی است، بهتر است از روش های دیگر استفاده شود یا حتما با کارشناسان مشورت شود.

هزینه ساخت چاه جذبی چقدر است؟

هزینه ساخت چاه جذبی به عمق، قطر، نوع خاک، نیاز به کول گذاری، شرایط زمین و ایمنی محل بستگی دارد. اگر خاک سفت و چاه عمیق باشد، هزینه بالاتر می‌رود. همچنین استفاده از کول چاه و تجهیزات ایمنی هم به هزینه نهایی اضافه می‌کند.

توصیه می‌شود قبل از هر اقدامی با تیم مشاوره آقای لوله بازکن تماس بگیرید تا پس از بررسی محل، هزینه دقیق و مناسب به شما اعلام شود.

خدمات آقای لوله بازکن برای چاه های جذبی

آقای لوله‌بازکن با سال ها تجربه، خدمات ویژه ای برای چاه های جذبی ارائه می‌دهد. تخلیه چاه با تانکرهای قدرتمند، لایروبی و رسوب زدایی حرفه ای با دستگاه، و مشاوره برای طراحی و حفر چاه جدید از جمله خدمات ماست.

در صورتی که نیاز به حفر چاه در منطقه ای با خاک خاص یا شرایط حساس دارید، تیم ما آماده است با رعایت کامل اصول مهندسی، بهترین طرح را اجرا کند. سرویس‌دهی ما در تمام مناطق تهران انجام می‌شود.

آیا چاه جذبی هنوز گزینه مناسبی است؟

چاه جذبی هنوز هم در برخی مناطق بهترین یا حتی تنها گزینه برای دفع فاضلاب و جمع آوری آب باران است. این چاه در صورت اجرای درست، خاک مناسب و نگهداری منظم، می‌تواند عملکرد قابل قبولی داشته باشد. با این حال، محدودیت هایی مثل خاک نامناسب یا خطرات زیست محیطی باعث شده تا در بسیاری از مناطق جای خود را به سیستم فاضلاب یا سپتیک بدهد.

برای اطمینان از کارایی و ایمنی، رعایت اصول طراحی و اجرا بسیار مهم است. اگر در مورد انتخاب یا حفر چاه جذبی نیاز به مشاوره دارید، با ما در تماس باشید. تیم آقای لوله‌بازکن همیشه آماده پاسخگویی به شماست.

سوالات متداول

چاه جذبی برای چه مکان هایی مناسب است؟

در مناطقی که به شبکه فاضلاب شهری دسترسی ندارند، مثل روستاها، ویلاها و باغها، چاه جذبی بهترین گزینه برای دفع فاضلاب است، به شرطی که خاک منطقه قدرت جذب خوبی داشته باشد.

چرا چاه جذبی گاهی زود پر می‌شود؟

اگر خاک منطقه رسی و نفوذ ناپذیر باشد، فاضلاب جذب نمی‌شود و چاه سریع پر می‌شود. همچنین نداشتن انباره مناسب یا طراحی غیر اصولی هم می‌تواند باعث پر شدن زود هنگام چاه شود.

چه تفاوتی بین چاه جذبی و چاه سپتیک وجود دارد؟

چاه سپتیک دارای مخزن پیش تصفیه است که فاضلاب را قبل از جذب، پردازش می‌کند؛ اما چاه جذبی مستقیما فاضلاب را به خاک اطراف وارد می‌کند. سپتیک برای خاک های ضعیف مناسب تر است.

در چه مکان هایی نباید چاه جذبی حفر کرد؟

در خاک های رسی، مناطق با سطح آب زیرزمینی بالا، زیر ساختمان ها و نزدیکی قنات یا چاه های آب نباید چاه جذبی حفر شود چون خطر ریزش، آلودگی و نشست وجود دارد.